(Public Speaking)
=============
By Dr. Siang Kung Tz.
Laimi a tamdeuh cu Krihfa kan si bantuk in civui (khawmpi), pumh, meeting, fellowship, nu bu, mino bu tiin i hmuhtonnak atu le atu ngeih a si tawn. Hi bantuk caan ah bia le hla in i hoikawmhnak ngeih a si i, biachim tel lo in a tlam a tling kho lo. Vawlei minung kan si bantuk in thatnak kan tong tawn i chiatnak zong kan tong rih. Hi lio caan ah lunglawmhpinak, cawisaannak, ngaihchiatpinak le hnemhnak hna cu biachimnak in langhter a si. Hei tiko usih law, ramkheelnak (politics) lebang ah cun biachimnak tel lo i mizapi lungthin laak/dawp i timh cu tuhmui tel lo i lothlawh i timh he aa lo ko lai. A bu in a um mi minung hna nih kan caan tampi hi a chimtu sinak le a ngaitu sinak in kan hman lengmang ko. Mi dang nih an chim ruang ah chim ve lo cu ti i a dir sawhsawh mi kan si lo nakding ah a tanglei ka tial mi hna hi bawmtu ah rak i laak ve.
(i). Timhlamhnak tha tein ngei:
A hlaankan tein bia chim ding na si kha na theih ahcun timhlamhnak tha tein ngei. Cucu na biachim a ngai dingmi zapi cung ah leiba bantuk in na baat mi hna a si. Ka bat mi leiba hi zei tluk tam in dah ka cham khawh hna lai ti kha ruat buin i timlaam ko. Timhlamhnak ngei huaha lo in biachim naa thawh ahcun mizapi tihzahnak/upatnak na ngei lo tinak a si pin ah na bia a sau le-bang ahcun an in neng ko lai. Bia na chim hlan kha na ngai sual lai ti kan phaanpi.
(ii). Sau tuk in bia chim hlah:
Bia chim a thiam ngai mi na si lo ahcun sau tuk in bia chim hlah. Biachim a thiam ngai mi ca zong ah suimilaam cheu (30 mins) hrawng hi a za ko. A tawilei poh hi biachim a thiam lo mi ca ah cun a ttha. Cuti i nangmah le nangmah aa hngal lo mi na si sual ahcun zapi hmai ah bia chim ding in na dir caan poh ah ngaihlah zoh in an in zoh ko lai. An ca ah na chim ding bia tha hna kha sullam ngei lo in pakpalawng ah aa chuah ko lai.
(iii). A thei khunmi si i tiim hlah:
Bia chim ding in thiah mi, mi tam deuh nih tha te chim khawh lo, i palh sual i mualpho kha an tih bik. An sining tein kan chim ahcun, hi hna pawl hi sital ngai i laar lawng a duh mi le mah zawn lawng aa ruat mi an si. Mi cheukhat nih biachim a thiam bak ti in hung ka fak hna seh ti le a theih mi a thuk i a kau tuk, amah thiamthiam hi a si ko hung ka ti hna seh ti duh ruang ah bia a chim mi ko khi kan lo. Zapi hmai ah bia kan chim mi hi kan theihhngalh a kauh ning /a thuh ning le kan ca rel tam ning rak kan thei hna seh ti langhter duhnak lungput ngeih bu he a si ding a si lo. Cunak cun kan bia chim mi ah a ngaitu hna nih pumsa le thlarau lei ah zei baktuk miaknak/thathnemnak dah an hmuh khawk lai ti kha ruah deuh awk a si. Cu pin ah, biachim ka thiam ti phun i aa la mi le ka rel mi a tam i ka theihhngalh a kau ti phun i aa la mi biachimtu nih mi lungthin chung ah thukpi a pil kho tuk lem lo.
(iv). Thancho i tim:
Biaknak lei hruaitu asiloah vawlei hruaitu na si i mizapi hmai ah bia-chim tawnmi na si ahcun biachim leiah tthancho i zuam hrim2. Biachim thiam- nak cu pahrang (talent) a si i a cawn in cawnding a silo ti hrim2 hlah. Biachim thiamnak cu cawn khawh a si i, thanchoter khawh a si ti kha a pom mi si ko. Mi hmaiah bia a chim tawn mi na si ko nain, na biachim kha a ngaitu hna nih a ngaih an huam lo i a nen hna ahcun biachim na cawng huam lo i thancho naa tim lo tinak a si.
(v). Aa dawh lo mi cawlcanghnak ngol:
Mi cheukhat cu zapi hmai ah an dir i bia an chim lio ah zoh nuam lo / zoh dawh lo in an cawlcang lengmang. Tahchunhnak ah;– necktie atu le atu tongh, a thak naloin lu kheuh, angkileng kep phoih i hrenh than lengmang, tawhrolh zal atu le atu purh, dingte i dir duh lo tbk. hna hi tuah lengmang ding a si lo. Na rak tuah tawn ahcun ralring tein um law duhsah-huamsam in na thinh ceomo khawh ko lai.
(vi). Ruah mi chim ngam i zuam:
Mi tampi nih mi dang lungfahter le hnursuan kan duh lo ruang ah kan lung i a um lem lo mi bia tha tluangtlam kha pehheel ngai in chim kan hmang tawn. Kan lungchung i a um mi taktak kha chim duh lo/ngam lo in kan ruah tuk lem lo mi bia tha dang kawl chom in a aiawhter kan timh theo. A si khawhchung in na chim ding mi subject ah i fiang law, na biachim ah khan na ruahnak pek i zuam. Na ruah mi le na hmuhning kha raltha tein chim khawh i zuam ko. Bia tha tluangtlam sawhsawh nakcun kan lungthin taktak i kan ruah mi bia nih midang cung ah faak deuh in a tla i, hmual a ngei deuh. Na biachim a ngai mi hna cu ua-aa le bialu biataw a thei lo ding ah ruat hna hlah. Cu bantuk in na lungthin tak2 i na ruah mi bia le na veelhle bia kha nangmah bantuk in an thleidan khawh ti kha philh ruam lai cih! Zapi dirhmun ah i dirter ve law, an lungchung taktak i an ruah lo mi, an kapahle biachim ngaih cu nangmah zong nih na huam ka zum lo.
***********************************
