Hmuhning
Pa Pui
CORONA ZAWTNAK HRIK MAW RUNGRUL DAH?
——————————————————————
Nihin vawlei cung mivialte le media vialte nih hla Chorus kan nolh than lengmang bantuk in nifatin atu le atu kan chim i kan nolh peng mi cu, “Coronavirus” ti le “COVID-19” ti a si. A min kong ah si lo in hi zawtnak kong chim tik ah “Virus” hi Laiholh in “Hrik kan ti lai maw Rungrul kan ti lai dah?” ti hi ruah awk a um ngai.
Cucaah online in “Hihi Laiholh in hrik maw a si rungrul dah?” tiin biahalnak a tuah mi zong kan um len. Hal phu ngai a si. Zeicatiah atu bantuk thil thar a laar caan ah hin holh dawh ngeih khawh le hman khawh hi a herh ngai tawn. Keimah fian tawk in van langhter ve ka duh.
Hrik zong rungrul zong kan i ziak lo:
Laiholh in “Corona/COVID-19 hrik” kan ti tik ah kan ruah a rem lo. Zeicatiah kan lu cung i a um mi “Hrik” kha kan mitthlaam ah a cuangcolh. Khi he cun aa khat lo kan ti. A dik mi a si.
Cun, “Rungrul” kan ti tik zong ah dum le lo chung tisik anhnah cung i a vaak mi “Rungrul” kha kan mitthlaam ah a cuang i kan i ziak hlei ve hoi lo. Aa khat lo kan ti than. Cucu a dik mi a si fawn. Zeicatiah lu cung hrik le thinghnah cung rungrul cu aa dang tuk mi an si.
Virus hi Laiholh in kan ngei set maw?:
Laiholh in “Virus” le “Bacteria” hi kan ngei rua lo. Mirang nih lu cung hrik le dum chung rungrul cu a dang tein an ngei. Cucu “Virus” he aa khat lo. Mirang holh in “Virus” (Bacteria) cu mit in hmuh khawh lo mi kan pum chung ah a um mi zawtnak a si. Asinain cu he aa khat mi le aa rup bak mi biafang kan pipu nih an rak hmang lo.
Zeicatiah kan pipu chan ah zawtnak hi nihin siibawi nih an zohnak microscope in an rak zoh ve lo i an rak hmu ve lo. Phundang in kan chim ahcun virus le bacteria ti mi ca ah medical term (ngandamnak biafang) an rak ngei lo. Atu nangmah le keimah nih kan hngalh mi virus hi cu vawlei mifim nih an hmuh mi kan hngalh mi ceo a si.
Kan pipu nih zawtnak le damlonak an ton tik ah a chung ah mit hmuh khawh lo mi virus a um ca ah a si tiin an rak ruat lo. An rak biak mi “Khuahrum le Khuachia nih a tuah. A lung kan ton lo ca ah kan zaw, kan faak” tiin an rak ruah/zumh.. Cucaah ah sii in i thlop lo in an biak mi Khuahrum le Khuachia tu kha sa an thahpiak i an rak biakchawnh. Rai an rak thawi i damnak an rak hal. “Kan zaw, kan dam lo” ti biafang an ngei nain “Virus” biafang an ngei/hmang rua lo.
”Virus” cu kan Laiholh cun “Rai” a si:
Kan Laiholh ah “Hri-rai, raifanh, rai nih a tlaak, rai-hraang, tlaangrai, rai-sih, rai-hring, hri-rai, rai-rum, rai-raw, rai-chia, rai nih a tialh, rai a tlung, hrikrai…” ti pawl kan ngei. Hi biafang pawl hi zawtnak kong ah chim mi an si. A bik in chunglei in an zawtnak nih fahnak a pek hna a langh tik ah hman mi an si.
Hi pawl hi an chim tik ah a tam deuh cu biaknak lei nakin zawtfah dam lo caan ah an hman deuh mi a si. Phun dang in kan chim ahcun Ngandamnak Laiholh biafang (medical term) an si ve. A bik in zawtnak an ngeih hnu i an ton ning le an tuar le a umtu ning (symptom) he aa pehtlai mi chim an duh tik ah an hman deuh mi hna an si.
Cucaah “Virus” ti mi he i rup tein aa khah deuh lo hmanh ah kan pipu an holh umtuning zoh tik ah “Virus” hi “Rai” he aa khat (aa naihbik).
COVID-19 Virus cu Laiholh cun COVID-19 Tlaangrai
Kan chim via bang, Laiholh ah aa naihbik le aa kheeng bik kan ngeih mi cu “Rai” ti hi a si. Cu nih cun virus kan ti mi zawtnak khi a chim duh mi a si. Cu hmanh ah cun midang he chawnh khawh mi zawtnak phun deuh khi a si.
Cucaah tutan Coronavirus/COVID-19 zawtnak kan chim tikah “Tlaangrai” tiin kan chim ah a tha bik. “Tlaangrai” ti mi cu pakhat le pakhat i chawnh khawh mi a si. Cu hmanh ah “khuatlaang” zapi in zawt khawh mi zawtnak phun a si.
Kan pipu nih cu bantuk zawtnak kong an chim tik ah “Tlaangrai” ti le “Hri-rai” tiin an chim tawn. Hi zawn ah kan pipu nih “Hri” ti hi an hman ve. “Hri-rai a leng, a hri a thiang deuh lo…” an ti. An chim duh mi cu “Mi chung i a lut kho mi zawtnak” kha chim duh mi a si ve ko. Nain, “Rai” bantuk cun a zapi ah an hmang lo, a caan le a zawnka a tlawm. “Rai” i a chimkeem holh phun deuh kan ti lai cu.
Cucaah tutan COVID-19 zawtnak zong hi i chawnh khawh mi zawtnak phun a si ca ah a Laiholh cun “Corona Tlaangrai” asilole “COVID-19 Tlaangrai” tiin kan chim ah kan palh lai lo tiah ka ruah.
Asinain hi zawtnak hi Miraang holh in “Pendemic” phun ah an chiah. Pendemic cu “a ram le vawlei cung huap phun in zawt i thih khawh mi” phun a si. Laiholh cun “Puul” kan ti mi khi a si. Cucaah cu bantuk phun in chim kan duh ahcun “COVID-19 Puul Rai” tiin kan hman khawh ve. Asinain “COVID-19 Puul Tlaangrai” ti khi cu kan Laiholh hman ning le kalning a si ve lo. Zeicatiah “Tlaangrai” le “Puul” aa lo nain aa dang ngai mi an si.
A si kun ah zeitin dah kan chim kun lai?
A bik in media pawl ca ah i laklawhnak le harnak kan tongpah. Thawng kan tial tik le kan chim tik ah “Zawtnak hrik a ngei mi” ti le Zawtnak rungrul a ngei mi…” tibantuk ah a zeideuh dah a dik deuh? ti i al khawh a si? “COVID-19 rai a ngei mi/an hmuh mi…” tiin kan chim hoi hna khi tah?
Hi zawn ah hin miphun holh umtu ning nih a ngeih. Mirang holh cun “Positive” ti a si ko. Kannih Laiholh nifa kan hman mi holh cun “Zawtnak a ngei mi” kan ti ko hnga. Chim duh mi cu “Zawtnak a ngei maw ngei lo an chek i zawtnak an hmuh, aa fiang mi” kha a si. Asinain kha bantuk kha kan chim tik ah “Zawtnak a ngei ti aa fiang” ti in kan chim ti lo. “Zawtnak a ngei” kan ti ko. Kan fiang fawn ko. Khakha kan Laiholh kal ning deuh zong a si..
Hi zawn ah hin “Zawtnak HRIK a ngei mi…” asilole “Zawtnak RUNGRUL a ngei mi…“ tibantuk in van chim ding kha kan kaa le kan thinlung nih a van kan hiar ngai. Asinain hi pahnih hi an dik veve lo. Asinain hi pahnih chung hmanh ah hin kan Laiholh hman ning (Keimah) ka theih tawk ah cun “Zawtnak HRIK…” ti hi hman deuh mi a si tiah ka ruah.
Asinain hi “Hrik” le “Rungrul” cu “Virus” ca ah cun chan a dawi deuh lo mi biafang (medical term) an si ca ah kan Laiholh umtu ning le hman ning in kan zoh ahcun “COVID-19 Rai” “COVID-19 Tlaangrai” “COVID-19 Puul Rai” “COVID-19 in a zaw mi” “ COVID-19 mizaw…” tiin kan hman ahcun kan Laiholh umtu ning le kal ning he aa tlaak deuh hnga i a theih zong a fawi deuh lai tiah ka ruah.#
