By – Dr. Moses Thla Cung
USA cu England mipeem an rak si. England siangpahrang uknak toi ah zalonnak a um lo ca ah zalong tein um a duh mi hna le luat tein Pathian biak a duh mi pawl an i thihruai i, ti le ram thatnak kawl in a rak peem mi an si ca ah New England, “England khuathar,” tiah an rak ti hna. 1621 kum ah an rak tlak mi a si ca ah 2021 ah cun kum 400 an tling cang lai.
Minung le minung sal i zuar, “Lu-kung-ku ,” ti mi a rak thoktu cu US le Europe Nitlaklei ram hna an rak si. Nihin Europe ram pumpululh chuih a thiam mi hna le hlasak a thiam mi hna cu, sal i an rak tlaih mi hna ciruang le hrinsor lawngte an rak si. Sal Luatnak upadi hi 1776 kum ah President Abraham Lincoln nih a rak thanh i sal chan cu a dih cang an ti nain Thlanglei US le Europe ram dangdang ah cun sal tampi cu milian mirum uknak kuttang ah an rak um rih ko. Sal chan cu, 1619 kum in 1865 kum tiang a rak si.
Sal luatnak darkhing an tum hnu ah sal luatter a duh lo mi hna le Cozah ral an rak i tu. Cucu American Civil War ti a si. Chaklei US le Thlanglei US cu faak ngai in an i phomh. Abraham Lincoln cu Chaklei US a si i sal a daw mi a si ca ah minak pohpoh cu miraang sin ah raal a tukter hna ca ah Thlanglei US cu Cozah lei nih an tei hna.
Martin Luther King Jr.
Dr. Martin Luther King Jr. cu Atlanta, Georgia State ah a chuak i a pi le a pu hi Southern Baptist hruaitu an rak si. A pa cu Ebenezar Baptist Church Senior Pastor a si. A pitar zong Pathian riantuantu a si ve. An chungkhar in Khrihfa tha le mi hrihhram tha an si. A ngakchiat te kum ruk a si lio ah Miraang ngakchia hawikom tha ngai a ngei nain a nu le a pa nih, “minak cu kom hlah,” an ti i an rak thlei hna .
Cucu a lungfah ngaingai mi a si. Kum 12 a si ah a dawt tuk mi a pitar nih a thih taak tik ah a ngaih a chia tuk. Thi ve ko ning tiin inn dot hnih cung in a zuang. A hong upat tik ah cun thih ngamh le nunnak pek in nuhrin covo, mizapi zalonnak ca le Minak le Miraang thleidannak a um lo nakding ah hriamnaam tlai lo in dothlennak rian a rak tuan mi pa a si.
A nu le a pa nih sianginn tha ah an kaiter. Morehouse College in BA a awng, Crozer Theological Seminary Bible Sianginn ah BD a awn hnu ah Boston University in 1055 kum ah Ph.D a awng. Morehouse College a kai lio sianginn khar chung ah Connecticut lei ah a tlawng i lapar le khuhsi lo ah minak le miraang hmunkhatte ah rian an tuanti, Biakinn zong ah an i pumhti mi a hmuh tik ah a khuaruah a har ngaingai. “Ka miphun hawi hna hi atu bantukin miraang he hmun khat ah khua an sati lai ti hi ka lungthli hmanh in ka ruat bal lo ee,” tiah a rak ti.
High school lio ah cun Law le Medical nih a lungthin a laak cem nain Bible sianginn a kai hnu ah cun India ram pumpi hriamnaam tlaih lo in dothlennak a tuahtu Ghandi kong a cawn mi le Contemprary Theology a cawn mi nih a thinlung a laak cem .
1947 kum ah Ordained Pastor a hmuh, 1954 kum ah Montgomery Baptist Church Pastor a tuan. 1956 kum ah Nuhrin Covo le mizapi zolonnak kong a chim mi nih minthatnak, mizapi nih cohlannak le upatnak a hmuh.
Southern Christian Leadership Conference cu amah nih a hruai hna. Cu Conference ah cun nuhrin covo, mizapi tlukruang tein khuasaktinak le miphun thleidannak a um ti lonak kong kha a bik in a chim mi a si. 1956 kum ah civil right ti mi nuhrin covo kong a chimphuannak cung ah minthatnak le upatnak a hmuh.
Nuhrin Covo le mizapi tlukruannak kong a chim mi cu US ram Thlanglei ah a than dih lawng si loin American ram pumpuluk ah a thang. Cu ruang ah tlaihkhih zong a tong. 1963 kum ah vawlei pumpi nih theihhngalh mi le upat pek mi a hung si. A riantuan mi a bawmchantu le tanpitu 200,000 leng a ngei. Vawlei cung dihlak ca ah remdaihnak sertu a si an ti i 1963 kum ah Nobel Peace Prize laksawng an pek.
A chimphuan mi lak ah minthang bik cu, “I have a dream,” ti mi a si i a sullam cu, “Ni khatkhat cu American le Negro ngakchia hna hi hmun khat ah cabuai buai khat ah an thuti te lai,” ti a si. Cucu hla in an phuah i Negro hlasak thiam pawl nih an vun sak tik ah cun American ram lawng si lo in vawlei cung zapi a cuul dih. Khua kip le ram kip nih Martin Luther king Jr. a cawlcanghnak cu an rak dirkamh cio.
Cuticun Martin Luther King Jr. nih, nuhrin covo, mizapi zalonnak le tlukruannak kong a chim mi cu America ram pumpi ah a thang i an aupi lio ah, amah a huatu hna ruang ah meithal kah a tong i 1968 kum April ni 4 ah a thi. Asinain a chim mi le a bia cu a nung peng i nihin ah cun Martin Luther King Jr. a thisen thawng in America ram ah miphun vialte nih zalong tein khua an sak khawhnak a si. ###
