By: Pa Pui
Hakha khua cu 2015 ah faktuk in a rak rawk nain fakpi in thancho aa tim ve. A cim i hmun a rawk ko nain khuate le khuapi, ramleng in rak fuhpanh cuahmah a si. Cozah zong nih hmun a samh i a kauh cuahmah. An kauh chom in minung an khat colh cuahmah. Vice President Henry Pu Van Thio zong nih “A herh ning in samhpiak hna u” tiah nawl le tuanvo a pek hna.
Hakha cu nifatin in inn, chungkhar le minung a karh cuahmah. Hi pin ah hin saupi le tampi a karh rih lai. Hi hnu kum 20 chung cu pehzuluh in a thang rih lai. Asinain nifatin dinti le mei kan har chin lengmang. Cu lawng si lo in, kan i hnangampi mi Timit dinti le Maha-dat-a-line hi rinh tlaak dawh a si lo, ti a fiang chin lengmang ve.
Timit dinti hi Hakha zapi nih hngah cio a si. Atu hi an pek cang. Hakhathar, Khuathar, Cawbuk, Kohkun le sang dang zong an pekpah cang. Asinain nifatin Timit tidil in hun pek awk a tha lo. Ti le seh thazaang nih a tlinh lo. Sang kip a ni le a zarh in then hau in a um–a kan zaat lo ti tluk a si cang.
Ruah awk a um mi cu, kan khuacaan (pawngkam), kumfatin a rawk chin lengmang. Kan thingram a kawng, a phong chin lengmang. Kan tiva a reu, a rocaar chin lengmang.
Timit dinti zong khi hihnu kum kuahra ahcun atu i tidil kan khamnak zawn hmanh khi a ro te kho mi a si. Kan toh mi le kan hngah mi Timit tihna hi a hlung lei si lo in a der lei a panh. Cucaah kan hman thawk bak hin a dang laakchap a herh ti a langhter. Cucaah Hakha Khuapi hi hnu kum saupi (kum 50-100) tiang kan hman khawh ding mi dinti laak ding kiangkap ah khoika ta dah kan laak lai?
Lam hla i va laak ding nakcun, kan hramte ah a um mi cerhti le tihna pawl tu hi i la hna sehlaw a tha hnga tiah ka ruah. Hakha khuachung hmunkip ah ti a chuak. Laak mi le hman mi tampi a um bantuk in laak lo mi le hman lo mi tampi a um. Kan laak mi nakin kan laak rih lo mi le hman khawh rih lo mi hmanh a tam deuh ka zumh.
Hakha khua tang i ti a tamtuk mi hi Hakha khua a cimhnak a ruang ah biapi bik pakhat zong a si. Thiamsang (geologists) zong nih “Hakha nan vawlei tang ah ti a tamtuk ca ah…” tiah an kan ti. Kan khua tang i ti a tamtuk mi hi kan khua a him khawh nakding ca ah kan laak le kan tawlrel hrimhrim zong a herh. Cun kan khua dinti kan i zaat lo i dinti laak ding kan har mi ca zong ah hihi tuanvo ngeitu nih ruah le hlathlai a herh ko cang.
Kan umnak hmun ah harnak a kan petu ti hi kan herh tuk mi thil tha (dinti) a rak si. Kan ral hi kan tirawl le kan himnak a rak si kho. Kan herh mi dinti kum khua daih ding hi Pathian nih Chinram Khualipi ca ah Hakha khua a rak kan pekka hrimhrim ah a rak kan pekchih mi a si kho. Kan hnu tan i harnak kan ton mi kha ralrinnak lawng si lo in kan ngeih mi dinti hman a herhnak theihternak zong a si kho.
Cucaah Hakha khua tang i ti a tamtuk mi hi, kan Chin Ramkulh cozah hruainak in maw, sang cio khuabawi hruainak in maw, a si lo ah tangka kawlnak in a tuaktan kho mi hruainak in dah kan tuahpi hna sehlaw kan i thathnempi men lai tiah ka zumh.
Cu bantuk thiamthiam in Maha-dat-a-line zong hi kum saupi ca ah cun ruah ngai a hau ko. Hakha Khualipi kum 50-100 ca tiang ah cun kanmah ramchung chuak kan kawl i kan hman a hau ko. Lamhla Kawlrawn khua ta kan i rinh peng ahcun a hmun i a rawk mi siseh, lampi i a rawk mi siseh harnak kan tong peng ko lai. Cucaah atu Hakha Khuanu Khuapa nih Bawinu (Lichia) tanglei i laak ding an zoh bantuk in hmun dang zong ah mifim mi hna ruaih in tuaktan kan hau hrimhrim. Tahchunhnak ah Hakha khua zapi a pek khawh lo hmanh ah sang then tete zong in pe kho ding in tuaktan ding a si.
Ti le mei hi minung khuasaknak ah a pakhatnak kan herh mi (basic needs) an si. Hi nih a langhter mi cu, Hakha Khualipi hmailei a dirhmun saduh kan thah mi ca ah ti le mei kan i za lo, kanmah hmun le hma ah a um mi, ti le mei kha tuaktan a herh ti fiang tein a lang cang. Cucaah khuakhang laireltu kan upate nih fak deuh in kan ruahpiak than ko rih u. ###
