By: Pa Pui
Atu lio cu khuapi he khuate he online cio a si. Lai lei khuate lopil zong in an van online hna. Orhlei in kuak, kehlei in phone, an zaalraang chung ah tuhmui le tolre cii i beipah in nai hrawng cu lopil in a van i post mi ka hmuhpah len hna.
Khuapi le ramdang um zapi cu, COVID-19 tih in kan i thuh le kan taw kan i siip len lio ah lailei khuate cu rolzaampah in mahti hin tolre dum ah khua an sa. “Hawi dang COVID-19 min nan riit len lio ah kannih khuate lei cu TOLRE in kan riit liopi a si,” tiah khualei kan naupa nih a van kan chawnh. Phun dang in kan chim ahcun COVID-19 puul rai kha TOLRE in an i kham kan ti khawh. A ruang cu tolre tuhpah in lo ah khua an sak tik ah tolre an tuh lawng si lo in COVID-19 puul an zaamtak zong a si.
Mi cheu nih a khur an khuar. Mi cheu ve nih khuar lo kawm/fangvoi cii rual in a rual na, a cheu cangdawnh in a tuah na, a cheu kawlhra pu bantuk in a tuah na tiin anmah le ruah ning cio in an tuh. Hihi tolre research tuahnak ah a tha bak mi a si. Hawi dang COVID-19 hrik kan tih lio ah annih cu tolre cii ngeih lo le i zaat lo kong ah an buai. COVID-19 zawtnak karlak zong ah heh tiah a cii cawk ah an i chawk. A cii man hi kum thawkka ah a ba cii cuai khat Ks. 4,000 kha atu ah Ks. 13,000, a thei cii cuai khat Ks. 8,000 kha atu ah Ks. 18,000 a phan. Kum thawkka ah Mindat ah a hnah cii cuai khat Ks. 4,000 kha atu ah Ks. 16,000 a si cang. COVID-19 ruang ah vawlei cung sipuazi le dollar an tlaak dih lio ah a tla kho lo i a kai mi cu nihin lailei ah tolre cii man a si.
Thlanglei Chinram cu biatak tein an cinnak hi kum kuahra a si cang. Hakha peng cu kum linga le Thantlang peng hi kum hnih thum lawng a si rih. Atu lio hi Thantlang peng ah a laar khun. Acre hnih in acre linga tian a tuh mi zong an um ve cang. A cheu cu lo hnih lo thum a ngei mi zong an um cang. A cheu cu sing kuahra man in a zeimaw cu sing sawmnga in sing zakhat leng man tiang a cii aa cawk i a tuh mi an um len cang. Khua a tam deuh cu tolre lopil (a hmun mi dum) in an samh i innkip nih tolre lo an ngei dih cang. Thial mi tlanglo tuah a ngol mi an um len cang. Hi hnu kum thum chung ah cun lailei khuate nih thial lengmang mi tlanglo samh an ngol dih cang lai. Hi hmanh hi i lawmh tuk awk a si.
A liam cia mi kum 10-15 hrawng lio ah, zapi nih kan rak i hngar bik mi cu, Malay le ramthumnak ah fale a um mi chungkhar an rak si. Asinain nihin lailei nih an i hngarbik mi cu tolre dum kaupi a ngei mi hna kha i hngar a si cang. “Cuka khua anih cu tolre dum acre cu zat hmun a ngei, sing cuzat man a tuh an ti” tiah ceih an si cang. Hlan lio khuate canphio inn ngei hmasa bantuk in hngar an si cang. Tleicia kan pa Pu Van Thang nih capo in “Rum nih a ka hmeel rawh” a ti bang hi hna pawl hi rum nih a hmeel mi hna le a rauh hlan ah kan mi ngei cazin i telh ding mi pawl an si.
Nihin vawleipi a cuul cuahmah mi COVID-19 puul rai nih vawlei cung sipuazi a tlakter dih hna. A tla lo mi cozah le company an um lo. Hi lio ah Chinram lailei lothlo pawl an van a thatnak cu tolre an cinthlak liopi a si ca ah le kum dang nakin a cing mi an tam mi hi a si. An sipuazi le hmailei an pawcawmnak ca ah tangka hram (invest) an phum liopi a si kan ti khawh. Nihin ah ei awk facang tlawmpal a har mi cu an um kho men. Asinain, hi puul rai nih an hmailei sipuazi hrawh dawh a si lo.
Zeicatiah tukum ah Hakha le Thantlang peng khuakip ah tolre tlawmpal tal a cing lo mi hi mi tlawmte lawng an si. Atu thaal chung ah a cii in a tuh lo mi zong nih fuur a hung tla lai i ramlak ah a kheo an kawl lai i an tuh cio hna lai. Cucaah innkip nih an tuh dih cang ti khawh hmanh a si. Innkip nih kum khat sing kuahra hmuh khawhnak ding tolre dum an ngei dih cang ti khawh a si.
Cucaah hi tolre nih hin nihin Chinram lailei khuate lothlawh in paw aa cawm mi hna an hmailei ca ah ruahchannak nganpi a pek cang hna ti zong hi raltha tein chim ngam ding mi pawcawmnak amahkhan pakhat a si. Khuate um lawng si lo in khuapi le ramleng ramthumnak i a um mi hmanh nih biatakte hram bunh ding tiang in lungthawhnak a ngeihter cang hna.
Israel miphun kha ramcaar chung i an um lio ah Pathian nih mimte le mana changreu in a cawm hna i a luatter hna. Cucu nihin tiang an philh lo. Cu ve bantuk in nihin Chinram lailei hna zong COVID-19 puul nih kan thihphaih ko hmanh sehlaw nihin ah an tuh mi tolre khi mana le minte changreu bantuk an si ve telai. COVID-19 nih a kan phurh mi sipuazi cu a si lo nain COVID-19 nih a tei khawh lo mi le kan chan a kan lettu ding a fek mi Chinram lailei sipuazi pakhat cu a si ve ko.
